Ανθολόγιο

η μετάβαση[1]

Συχνά εμφανίζονται στην πολιτική σκηνή ηγέτες μεγαλόπνοοι που ατυχούν, επειδή το κοινωνικό σώμα που προσπαθούν να κινητοποιήσουν, δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος των οραμάτων τους. και συχνότερα ακόμη σπαταλιούνται μάταια οι δυνάμεις ενός έθνους επειδή δεν αξιώνεται αυτό να αναδείξει απ’ τον κόλπο του εκείνους που θα τις συντονίσουν και θα τις κατευθύνουν προς το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Η μετάβαση από ορισμένο καθεστώς προς μιαν άλλη κατάσταση πραγμάτων γίνεται πρώτα μέσα σε κάποιες ανήσυχες και θαρραλέες, ευαίσθητες και «εύφορες» συνειδήσεις. Αυτές γυρίζουν την πλάτη στο παρελθόν και ανατρέποντας το παρόν ρίχνονται στο μέλλον. Η μεγάλη μάζα, το κοινωνικό σύνολο, θα δεχτεί κατόπι την ακτινοβολία τους. Και θα συμπράξει μόνο εάν και εφόσον είναι αρκετά προετοιμασμένο και ώριμο να αφομοιώσει και να οριστικοποιήσει την προτεινόμενη μεταβολή· αλλιώς την αντιπαρέρχεται με αδιαφορία ή τη ματαιώνει με την αντίδρασή του. … το νέο στην ιστορία είναι πάντοτε μια προσωπική, επώνυμη κατάκτηση.

όμως …

η μετακίνηση από το παλαιό προς το καινούργιο καθεστώς ευοδώνεται μόνον όταν μετατοπιστεί ολόκληρο το κοινωνικό σώμα και όχι ορισμένα μόνο «προνομιούχα» μέλη του. Στην αντίθετη περίπτωση, οι υψηλότερες ιδέες, τα πιο μεγαλόπνοα σχέδια πέφτουν στο κενό. Και ή αποθέτονται στο μουσείο των χιμαιρών ή καταχωρίζονται στο θλιβερό κεφάλαιο των χαμένων ευκαιριών.

Μια κοινωνία οσοδήποτε και αν την υποθέσομε ευσταθή, δεν είναι ποτέ ένα συμπαγές και ομοιόμορφο σύνολο. Αποτελείται από στρώματα, μεγάλες και μικρές, οργανωμένες ή ανοργάνωτες ομάδες, πολλές και διαφορετικές «εστίες» ή «κύκλους» συμφερόντων, αντιλήψεων, βλέψεων, που η συμβίωσή τους δεν γίνεται ποτέ χωρίς τριβή. Όταν η τριβή αυτή περάσει κάποιο όριο, επέρχεται ο σάλος, που κάνει απαιτητή και κάποτε αναπόφευκτη την αναδιάρθρωση του συστήματος, με μια λέξη τη μεταβολή. Η ιδέα της διαμορφώνεται σ’ ένα από τα «κέντρα» του κοινωνικού οικοδομήματος και συλλαμβάνεται από το άτομο ή τα άτομα που συνειδητοποιούν και ξέρουν να διατυπώσουν πειστικά τα νέα αιτήματα. Η ίδια λοιπόν η κοινωνία γεννάει μέσ’ από τα σπλάχνα της, με το διϊστάμενο και εξεγειρόμενο τμήμα της, την κινητήρια δύναμη, την ορμή της αλλαγής. Άτομα βέβαια θα την εκφράσουν, άτομα όμως που αυτή τα έθρεψε και τα ανάστησε για να την αναμορφώσουν.

…

Στην κίνηση της ιστορίας άτομα και κοινωνία, προσωπικές πρωτοβουλίες και κοινωνικές ζυμώσεις, βρίσκονται σε στενή μεταξύ τους συνάρτηση, στη σχέση εκείνη που την ονομάζομε διαλεκτική, όπου ο ένας όρος ενεργεί και πάσχει διά του άλλου. Μόνο όταν συναντώνται οι δύο παράγοντες, όταν το κοινωνικό σώμα στους ισχυρούς αρμούς του είναι ώριμο για μια νέα μορφή ζωής, και ταυτόχρονα υπάρχουν και μπορούν να δράσουν οι καλοί οδηγοί, τότε και μόνο τότε πραγματοποιείται μια ιστορικά σημαντική μεταβολή. Αλλιώς φουσκώνει το ποτάμι, αλλά δεν χύνεται ή αντίστροφα στιβαρά χέρια ανοίγουν το κανάλι, αλλά το νερό δεν τρέχει, γιατί είναι χαμηλή η στάθμη του. Το ευοίωνο αποτέλεσμα έρχεται μόνο εκεί όπου, από αγαθή συγκυρία, υπάρχουν και συμπράττουν αλληλέγγυα και τα δύο γενεσιουργά στοιχεία. Και τούτο, αλίμονο ! συμβαίνει σπάνια στην ιστορία των λαών.

---

[1] Ε.Π. Παπανούτσου, «το Δίκαιο της Πυγμής», σ.σ. 31 κ. επ., εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1989.