το μάθημα που διδάχθηκε η Ευρώπη

Οι καταπεπονημένοι Έλληνες, η αντίνομη Ευρώπη και ο ανθρωπισμός[1]

Αν η Ευρώπη στάθηκε και στέκεται ακόμα αντίνομη και ανεξάρτητη από το πνεύμα και το βίωμα της ασιατικής εμπειρίας, αυτό το χρωστά πρωταρχικά από την αρχαιότητα ως το 1453 και μετά, στο καθημερινό ανδραγάθημα της ελληνοποτισμένης ψυχής που σαν ελεύθερος ελληνισμός ακόμα και ελληνισμός πολιορκημένος, δρα και μάχεται μέσα στους αιώνες. Αυτής της ψυχής, που μέσα στις αντιξοότητες ορθώνεται, θυμάται και ζει τα λόγια του αθάνατου ποντιακού τραγουδιού που διαλαλεί η Ρωμανία κι αν πέρασε ανθεί και φέρει κι άλλο. Δηλαδή αθάνατη είναι η ρίζα του ελληνισμού του χθες, του σήμερα και του αύριο.

Ας δούμε όμως πιο είναι αυτό το πανάρχαιο ηθικό και πνευματικό μάθημα που φέρει την σφραγίδα της Ευρώπης, μάθημα που στεριώνει τους Έλληνες ακόμη και στις πιο σκοτεινές στιγμές της μακραίωνης ιστορίας τους. Είναι το μάθημα που διδάχθηκε και διδάσκει τώρα σύσσωμη η Ευρώπη στον πάντα κόσμο, ακόμα και σ’ αυτούς που πρώτοι το θεμελίωσαν και γι’ αυτό ίσως και πρώτοι το καταπάτησαν, να πω απλά το λησμόνησαν και κάποτε το αποχωρίστηκαν. Εννοώ βέβαια τους καταπεπονημένους Έλληνες. Το μάθημα το είπαν «ανθρωπισμό, σεβασμό των συνανθρώπων». Να τονίσω ότι η λέξη «συνάνθρωπος» είναι μονάχα ελληνική, δεν βρίσκεται σε καμία άλλη ευρωπαϊκή γλώσσα. Σεβασμό του ανθρώπου από τον άνθρωπο, δηλαδή ανθρωπιά, το ονόμασαν τεχνικά κάπως για την διοίκηση των κοινών «δημοκρατία» και αυτό παρ’ όλες τις παρεκκλίσεις που γνώρισε το είδος αυτό της πολιτείας, τόσο στην αρχαιότητα όσο και αργότερα. Να θυμίσω συμπτωματικά ότι ο όρος «Δημοκρατία» σημαίνει στο Βυζάντιο αναρχία και οχλοκρατία που θάπρεπε να παταχθεί με κάθε τρόπο. Το είπαν τέλος πνευματική ελεύθερη σκέψη και παιδεία. Και αυτό παρά την λογοκριτική πολιτική της αρχαίας πολιτείας που τόσο ανάγλυφα μαρτυρεί η ύπαρξη τυραννίας, ολιγαρχίας αλλά ακόμα και η λογοκριτική πολιτική της ίδιας της δημοκρατίας όπως το δείχνει η καταδίκη του Σωκράτη από την Αθήνα.

[1]Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, «Ελληνισμός και Ευρώπη», σ. 22-23, Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 1995.