μαθήματα φιλοσοφίας

περί της ιστορίας[1]

Το πρόβλημα της σχέσεως ή μη της ιστορίας προς την μεταφυσικήν ευρίσκεται εις την έννοιαν του χρόνου. Κατά την αντίληψιν της ελληνικής φιλοσοφίας ο χρόνος της ιστορίας είναι κυκλικός, ως η φορά των ουρανίων σωμάτων και της φύσεως. Αντιθέτως, κατά την χριστιανικήν αντίληψιν[2] και την νεωτέραν φιλοσοφίαν η κίνησις της ιστορίας είναι ευθύγραμμος κετευθυνομένη προς το μέλλον.

Η ιστορία, κατά την ελληνικήν φιλοσοφίαν, αποτελεί παρακμασιακήν έκφανσιν και απόκλισιν εκ της αρχικής μορφής του Είναι, της ουσίας και τάξεως της φύσεως. Η ιστορία, κατά τον Αριστοτέλη, είναι τι τυχαίον και επί μέρους[3] γεγονός. Η ανθρώπινη ιστορία αποτελεί πτώσιν εκ του κόσμου της φύσεως και των ουρανίων σωμάτων, όπου κυριαρχεί ο λόγος. Προς την αέναον κυκλικήν κίνησιν[4] του κόσμου ομοιάζουν αι εποχαί του έτους και αι ηλικίαι του ανθρωπίνου γένους· ούτως ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης ατενίζουν τα πολιτικά φαινόμενα και τας εξελίξεις των διαφόρων πολιτειών. Ο Πλάτων, οραματιζόμενος την αρίστην πολιτείαν, θέτει αυτήν εις την αρχήν[5]. Εξ αυτής προέρχονται βραδύτερον ωρισμέναι παρεκβατικαί πολιτείαι ουχί κατά ιστορικήν ανάγκην και εξέλιξιν, αλλ’ ως κλασσικαί μορφαί συνεχώς ανακυκλούμεναι[6]. Ούτως ακριβώς εξετάζει την αλλαγήν των πολιτειών και ο Αριστοτέλης.

Ο Έλλην εκλαμβάνει την ιστορίαν ως τι τυχαίον εν συγκρίσει προς το αιώνιον Είναι της φύσεως και τον λόγον. Η έννοια της προόδου δεν υφίσταται, κατά τους Έλληνας, ως αντίθεσις μεταξύ φύσεως και ιστορίας, αλλά μεταξύ φύσεως και τέχνης, μεταξύ φύσεως και μιμήσεως.

…

Οι Έλληνες ανεζήτησαν τον λόγον της φύσεως και του κόσμου και ουχί, ως οι Ιουδαίοι και οι Χριστιανοί, τον σωτήρα του ανθρώπου ή, ως ο Έγελος, τον τελικόν σκοπόν και το νόημα της του κόσμου ιστορίας. Η ιστορία ως επιστήμη είναι «αμεθόδευτος ύλη»[7], ως γεγονός δε δεν εκφράζει την ιστορίαν του πνεύματος, αλλ’ ανάγεται εις την περιοχήν του πολιτικού συμβάντος, της πολιτικής αλλαγής.

---

[1] Δημητρίου Κούτρα, Ιστορία και Μεταφυσική, σ. 71-72 & 18-19, Αθήναι 1994

[2] Εν αντιθέσει προς τους Έλληνας, οίτινες εθεώρουν την ιστορίαν ως ανακύκλησιν του ομοίου, ως αιώνιον παρουσίαν του Είναι εν τη συνεχεί γενέσει και φθορά των πραγμάτων, παρομοίαν προς την της φύσεως και του κόσμου, οι Ιουδαίοι έχουν την ευθύγραμμον κίνησιν της ιστορίας, ήτις έχει νόημα πραγματοποιούμενον εις το μέλλον διά της θείας αποκαλύψεως. Η μελέτη επομένως της ιστορίας, κατά την ιουδαϊκήν αντίληψιν, και η ιστοριογραφία δεν αποσκοπούν εις την πολιτικήν διαπαιδαγώγησιν διά της κριτικής εκθέσεως των πολιτικών συμβάντων, ως συνέβαινεν εις τους Έλληνας, αλλά δίκην κηρύγματος απευθύνεται προς τον λαόν προς νουθεσίαν. Εις την Καινήν Διαθήκην διασώζεται εισέτι η εκ της Παλαιάς Διαθήκης εσχατολογική και σωτηριολογική αντίληψις της ιστορίας.

[3] αριστ. Περί Ποιητ. 9, 1451 β 5-7 : «διό και φιλοσοφώτερον και σπουδαιότερον ποίησις ιστορίας εστιν· η μεν γαρ ποίησις μάλλον τα καθόλου, η δ’ ιστορία τα καθ’ έκαστον λέγει».

[4] Αριστ. Μετά τα Φυσ. Λ8, 1074 β1 κ.ε.

[5] Πλατ. Πολιτ. Η, 543a-569c· Νομ. Γ, 693d κ.ε.

[6] Αριστ. Πολιτ. Ε12, 1316 α1 – β27. Πολυβ. Ιστοριών Ζ, 5 – 9.

[7] Σεξτ. Εμπειρ., Προς Μαθηματικούς, Α 254.