στα ίχνη της ελληνικής παιδείας

το τέλος των ελληνικών γραμμάτων στην μεσαιωνική Αγγλία[1]

Μόνο με τη λατινική παιδεία … επικοινωνούσε για πολύν καιρό ο δυτικός Μεσαίωνας. Ούτε ο αγγλοσαξωνικός κόσμος, από τόσες απόψεις ιδιότυπος, δεν ξέφυγε αρχικά από αυτό τον κανόνα: ακόμα και οι codices plurimi, που ο Μέγας Γρηγόριος – είναι γνωστή η δυσπιστία του απέναντι στις «ελεύθερες τέχνες» – έστειλε γύρω στο 600 στη Βρετανία με ιεραποστόλους, ήταν προφανώς εκκλησιαστικά βιβλία, γραμμένα λατινικά. Αποτελεί όμως μεγάλο γεγονός ότι ο πάπας Βιταλιανός το 668 ή 669 διόρισε τον Έλληνα μοναχό Θεόδωρο, που καταγόταν από την Ταρσό, αρχιεπίσκοπο του Canterbury, με αποστολή να ολοκληρώσει τη μεταρρύθμιση της αγγλοσαξονικής Εκκλησίας. Τον Θεόδωρο τον συνόδευε ένας Αφρικανός που είχε σπουδάσει στη βυζαντινή Καρχηδόνα, ο Αδριανός. Ο Βέδας ο Αιδέσιμος (που πέθανε το 735), στο έργο του Εκκλησιαστική ιστορία του αγγλικού λαού, βεβαιώνει ότι οι δυο αυτοί άνδρες γνώριζαν εξίσου καλά τα κοσμικά και τα εκκλησιαστικά γράμματα, τόσο στην ελληνική όσο και στη λατινική γλώσσα, και προσθέτει: «Απόδειξη ότι σήμερα μερικοί από τους μαθητές τους που ζουν ακόμα γνωρίζουν τα ελληνικά και τα λατινικά σαν μητρική τους γλώσσα». Έχει σωστά παρατηρηθεί ότι ο Βέδας, αν ήταν καλός κριτής για τη λατινική γλώσσα, δεν ήταν οπωσδήποτε καλός και για την ελληνική, από την οποία γνώριζε το πολύ, πολύ μερικά στοιχεία, και ότι πάντως η ελληνομάθεια στη Βρετανία πρέπει να έσβησε με τη γενιά αυτή των μαθητών του Θεοδώρου και του Αδριανού. Ασφαλώς μόνο σε λατινικά χειρόγραφα αναφέρεται η «απειράριθμη αφθονία κάθε είδους βιβλίων» (innumerabilis libr;orum omnis generic copia), για την οποία μιλά ο ίδιος ο Βέδας με την ευκαιρία των ταξιδιών που πραγματοποίησε ο δάσκαλός του Βενέδικτος ο Επίσκοπος (την εποχή του πάπα Βιταλιανού, 657-672) μεταξύ Ρώμης και Αγγλίας, όπου και ίδρυσε τη μονή του Αγίου Πέτρου στο Wearmouth. Μια παιδεία αποκλειστικά λατινική, που περιελάμβανε ωστόσο και μερικά κοσμικά έργα, ανθούσε στην Αγγλία ήδη από τα τέλη του 7ου αιώνα. Ο Βέδας ο Αιδέσιμος την ενσαρκώνει στις αρχές του 8ου αιώνα και οι Άγγλοι ιεραπόστολοι θα τη μεταδώσουν στους Αγγλοσάξονες της Γερμανίας.

[1] Πωλ Λεμέρλ, «ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός», κεφ. Α΄, σελ. 20-21, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1985.