άνθρωπος … εγγράμματος – άνθρωπος … αγράμματος[1]το ξέρεις το μάθημα ;[2]
Εις τα Βυζαντινά σχολεία ο διδάσκαλος έδιδεν ωρισμένον προς ανάγνωσιν και ερμηνείαν τμήμα, το οποίον την επομένην ο μαθητής ώφειλε καλώς να γνωρίζη. Αν, εξεταζόμενος ούτος, απεδεικνύετο μη κατέχων το μάθημά του, τότε ο διδάσκαλος, ως έπειτα έλεγον : «δεν του άλλαζε», τον ηνάγκαζε δήλα δη να επαναλάβη την επομένην το ορισθέν. Συνέβαινεν ούτως ο μαθητής, προς μεγάλην του στενοχώριαν, να μη αλλάσση φύλλον δις και τρις.
Τα πράγματα ήλλασσον, όταν ο διδάσκαλος, ικανοποιημένος, επέτρεπεν εις τον μαθητήν, προς μεγάλην του χαράν, να προχωρήσης, στρέφων το φύλλον του βιβλίου του. Εκ του σχολικού λοιπόν βίου έλαβε την αρχήν η φράσις : «θα γυρίση το φύλλο», τουτέστι θα μεταβληθούν τα πράγματα.
____________________
υπογραφές και σημεία[3]
Εκ των μεσαιωνικών ημών σχολείων γνωστόν είναι, ότι εξήλθον άνδρες διαπρέψαντες επί παιδεία και μεγάλως εις την καλλιέργειαν των Ελληνικών γραμμάτων συντελέσαντες, μη ούσης όμως υποχρεωτικής της παιδεύσεως, και πάμπολλοι ήσαν αγράμματοι, οίτινες, οσάκις παρουσιάζετο ανάγκη να υπογράψωσιν έγγραφόν τι, ηδυνάτουν.
Η δυσκολία τότε ήρετο διά του σίγνου, του σημείου δήλα δη του δακτύλου. Ο αγράμματος τουτέστιν εβύθιζεν ένα των δακτύλων εις το μέλαν και κατόπιν επίεζεν αυτόν επί του χάρτου. Το σημείον της χειρός, «το σίγνον της χειρός», ως έλεγον, ήτο η υπογραφή.
Εκ του εθίμου τούτου παρήχθη το ρήμα δακτυλοσκοπώ, εξ ου έλαβε την αρχήν και το σημερινόν : «έβαλε τη δαχτυλιά του», την υπογραφήν του δήλον ότι.
Αλλά και άλλως υπέγραφον τότε οι αγράμματοι. Αντί της υπογραφής των, εσημείωνον το σημείον του σταυρού, όπερ υπέρ παν άλλο ησφάλιζε την τήρησιν των συμπεφωνημένων. «ο το σίγνον του σταυρού ιδιοχείρως πήξας» και : «εγώ δε ως αγράμματος γράφω το σημείον του σταυρού» είναι μυριόλεκτα εν τοις μεσαιωνικοίς εγγράφοις, ως συχνότατον είναι εν τοις εγγράφοις της Τουρκοκρατίας και το : «εγώ ως αγράμματος σταυροσημειώ».
____________________
τύπος και υπογραμμός[4]
Εις τα σχολεία της κατωτέρας εκπαιδεύσεως, ή «των ιερών γραμμάτων», όπως τα έλεγον οι Βυζαντινοί, ο διδάσκαλος, μέλλων να διδάξη εις τους αρχαρίους την γραφήν, ελάμβανε του μαθητού το πινακίδιον και, κατά παράκλησιν αυτού, όστις του έλεγε : «ποίησόν μοι αρχήν γραμμάτων», έγραφεν εις το άνω μέρος αυτού ωρισμένα γράμματα, βραδύτερον και φράσεις, τας οποίας ούτος ώφειλε ν’ αντιγράψη πολλάκις κάτωθεν.
Το δείγμα τούτο της γραφής εις την σχολικήν Βυζαντινήν γλώσσαν ελέγετο «τύπος» ή «υπογραμμός», επειδή δ’ ούτος ήτο πρότυπον μιμήσεως, άτε καλώς γεγραμμένος, αφ’ ου εν των προσόντων του Βυζαντινού διδασκάλου ήτο να είναι ούτος καλλιγράφος, διά τούτο, περί προσώπου το οποίον διά την αρετήν και τα λοιπά προσόντα εξαίρεται, λέγομεν ότι είναι : «τύπος και υπογραμμός».
Τον τύπον τούτον ελέγετο ότι «εχάρασσεν» ο διδάσκαλος, επειδή δε το γραφέν ήτο η αρχή της αντιγραφικής εργασίας του μαθητού, διά τούτο έμεινεν η σημερινή φράσις : «λίγο χάραξέ μου κι’ εγώ καταλαβαίνω», ήτοι κάμε μου ελαφρόν υπαινιγμόν και εγώ εννοώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου