Ορθόδοξη θεολογία

«Εικονολατρεία»[1]

Θα επικαλεστώ τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα σε μια βυζαντινή ή και μεταβυζαντινή ελληνική ορθόδοξη Εικόνα, και σε μιαν αντίστοιχη ρωσική. Μια ρωσική ορθόδοξη Εικόνα είναι, οπωσδήποτε, μια απαρχή διαλόγου με τη Δύση στα όρια της δυτικής θρησκευτικής στάσεως. Είναι δύσκολο να ερμηνευτή με το λόγο η χαρακτηριστική διαφοροποίηση της ρωσικής αγιογραφίας, δεν έχει παρά να αντιπαραθέση κανείς μια ρωσική σε μιαν ελληνική Εικόνα. Αυτό που λέω απαρχή διαλόγου με τη Δύση, στην περίπτωση της ρωσικής αγιογραφίας είναι, καταρχήν, μια προσπάθεια εξαϋλώσεως, πολύ διαφορετική από τη μεταμόρφωση της κτιστής φύσεως, που αποτελεί το χαρακτηριστικό της βυζαντινής αγιογραφίας. Η τάση της εξαϋλώσεως ανταποκρίνεται καίρια και ουσιαστικά στη δυτική θεολογική στάση και στη δυτική θρησκευτική νοοτροπία, και έχει ωραιότατα διατυπωθεί στη γοτθική αρχιτεκτονική. Μπροστά σε μια ρωσική ορθόδοξη Εικόνα, πολύ συχνά, δεν έχει κανείς τη μαρτυρία της μεταμορφώσεως, δοσμένη σχηματικά – διακοσμητικά. Το διακοσμητικό στοιχείο αντικαθιστά τη σωστή απεικόνιση του φυσικού για να το εξαΰλωση: οι πτυχές του ενδύματος δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα ενός σώματος κάτω από το ένδυμα, η στάση των σωμάτων και οι κινήσεις τους είναι γεωμετρικά σχηματικές, η τεχνική της αφαίρεσης δεν οδηγεί στη μεταμόρφωση, αλλά στην εξαΰλωση του αντικειμένου. Αντίθετα, σε μιαν ελληνική Εικόνα οι πτυχώσεις σκεπάζουν, αλλά και αποκαλύπτουν, ένα συγκεκριμένο και απτό ανθρώπινο, σώμα, οπωσδήποτε, μεταμορφωμένο και όχι σαρκικό, αλλά πάντως σώμα πραγματικό και όχι σύμβολο ή ιδέα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο διάλογος της σύγχρονης ρωσικής θεολογίας με τη Δύση βασίστηκε σημαντικά στον ενθουσιασμό των δυτικών για τις ρωσικές Εικόνες. Στα πλαίσια της ρωσικής αγιογραφίας μπορεί να κατανοήση κανείς την όλη κατεύθυνση της νεορωσικής θεολογίας … όπως λόγου χάρη, στη ρωσική εκκλησιαστική αρχιτεκτονική. Εκεί, θα μπορούσε να μελετήση κανείς τις ακραίες συνέπειες των θεολογικών διαφοροποιήσεων που μας απασχολούν, ίσως και το ιστορικό πρόβλημα για τη σχέση αυτών των διαφοροποιήσεων με γεγονότα, όπως η εκπληκτική επιτυχία του μπολσεβικισμού στην ορθόδοξη Ρωσία και η θαυμαστή τεχνολογική εξέλιξη αυτής της χώρας μέσα σε πενήντα μόλις χρόνια.[2]

[1] Χρήστου Γιανναρά, Ορθοδοξία και Δύση – η Θεολογία στην Ελλάδα σήμερα, σ. 41-42, εκδόσεις Αθηνά, Αθήνα 1979.
[2] σχετικό άρθρο: http://nomosophia.blogspot.com/2009/04/blog-post_29.html