παιδεία για τις μειονότητες ή παιδεία για όλους ;

το άτομο και οι ομάδες[1]

Σήμερα, είναι δύσκολο να εντοπίσουμε μια κοινωνία, η οποία εκδημοκρατίζεται ή είναι ήδη δημοκρατική, όπου δεν θα βρίσκεται σε εξέλιξη κάποια διαμάχη σχετικά με το αν και το πώς θα πρέπει οι δημόσιοι θεσμοί να αναγνωρίζουν την ταυτότητα των πολιτισμικών και μειονεκτουσών μειονοτήτων. Τί σημαίνει για πολίτες με διαφορετικές πολιτισμικές ταυτότητες, οι οποίες συχνά θεμελιώνονται με βάση την εθνοτική καταγωγή, τη φυλή, το φύλο ή τη θρησκεία, η αναγνώριση του γεγονότος ότι αντιμετωπίζονται στην πολιτική ως ίσοι ; Το ίδιο ερώτημα μπορεί να τεθεί και ως προς τον τρόπο εκπαίδευσης των παιδιών μας στα δημόσια σχολεία, καθώς και σε σχέση με τα προγράμματα σπουδών και την κοινωνική πολιτική που ασκούν τα κολέγια ελευθέρων σπουδών και τα πανεπιστήμια.
…
Η πρόκληση αυτή είναι ενδημική στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, δεδομένου ότι αυτές έχουν δεσμευτεί ως προς την αποδοχή της αρχής της καθολικής ισότιμης αντιπροσώπευσης. Μήπως μια δημοκρατία εγκαταλείπει τους πολίτες της, ή τους αποκλείει ή εφαρμόζει εναντίον τους κάποια ηθικά προβληματική διάκριση, όταν οι βασικοί θεσμοί της αποτυγχάνουν να λάβουν υπόψη τους τις πολιτισμικές τους ταυτότητες ; Είναι δυνατόν οι πολίτες που έχουν διαφορετικές ταυτότητες να αντιμετωπίζονται ως ίσοι, αν οι δημόσιοι θεσμοί δεν αναγνωρίζουν τις ιδιαίτερές τους ταυτότητες, αλλά μόνο κάποια κοινά καθολικά συμφέροντα τα οποία εκπροσωπούνται από τις ατομικές και τις πολιτικές ελευθερίες, το εισόδημα, την ιατρική περίθαλψη και την εκπαίδευση ; Το να γίνονται όλοι σεβαστοί ως ίσοι σημαίνει και κάτι άλλο, εκτός από το να παραχωρούνται σε όλους τα ίδια ακριβώς δικαιώματα που απολαμβάνουν ορισμένοι πολίτες ;
…
Μια εύλογη αντίδραση στο πρόβλημα της αναγνώρισης των ξεχωριστών πολιτισμικών ταυτοτήτων των μελών μιας πλουραλιστικής κοινωνίας αποτελεί η υποστήριξη της θέσης ότι το όλο ζήτημα της αντιπροσώπευσης ή του σεβασμού των εν λόγω διαφορών σε επίπεδο δημόσιων θεσμών είναι παραπλανητικό. Ένα ρεύμα του σύγχρονου φιλελευθερισμού ενισχύει αυτή την αντίδραση. Διατείνεται ότι η απουσία ταύτισης με θεσμούς που εξυπηρετούν δημόσιους στόχους και ο απρόσωπός τους χαρακτήρας αποτελούν το τίμημα που θα πρέπει να καταβάλουν οι πολίτες για να ζήσουν σε μια κοινωνία που θα τους αντιμετωπίζει ως ίσους, ανεξαρτήτως εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή φύλου. Αυτό που προστατεύει την ελευθερία και την ισότητα μεταξύ των πολιτών, είναι η ουδετερότητα της δημόσιας σφαίρας, η οποία δεν περιλαμβάνει μόνο κυβερνητικές οργανώσεις, αλλά και θεσμούς …
Σύμφωνα μ’ αυτή την άποψη η ελευθερία και η ισότητα που απολαμβάνουμε ως πολίτες αναφέρονται μόνο στα κοινά μας γνωρίσματα, δηλαδή στις καθολικές και μη επηρεαζόμενες από πολιτισμικές ταυτότητες ανάγκες μας για «πρωταρχικά αγαθά», όπως το εισόδημα, η ιατρική περίθαλψη, η εκπαίδευση, η θρησκευτική ελευθερία, οι ελευθερίες της συνείδησης, του λόγου και της συνάθροισης, ο σεβασμός των διαδικασιών μιας δίκαιης δίκης, το δικαίωμα ψήφου και το δικαίωμα του εκλέγεσθαι. Αυτά αποτελούν συμφέροντα που αφορούν στον καθένα, όποια κι αν είναι η φυλή του, η θρησκεία του, η εθνοτική του καταγωγή ή το φύλο του. Γι’ αυτό το λόγο δεν χρειάζεται, ούτε και πρέπει, οι δημόσιοι θεσμοί, άπαξ και μας αντιμετωπίζουν ως ελεύθερους και ίσους πολίτες, να μεριμνούν και για την αναγνώριση των ιδιαίτερων πολιτισμικών μας ταυτοτήτων.

[1] από την Εισαγωγή της Έιμυ Γκούτμαν στην «Πολυπολιτισμικότητα» του Τσαρλς Ταίηλορ, σελ 37 κ.επ., εκδόσεις Πόλις 1997.