πολίτης και παιδεία

Η παιδεία του ήρωα και του πολίτη[1]

Ποιος είσαι συ, που με το πρόσχημα της παιδείας έλαβες από την βασιλεία επάγγελμα τόσον επικίνδυνο για την τιμή και την ζωήν των υπηκόων ; Ποιος είσαι συ, που παίζεις μ’ εμάς, εδώ, σ’ αυτό τον τόπο που γεννηθήκαμε ;
Τερτσέτης, στον εισαγγελέα Μάσσων, στη δίκη του Κολοκοτρώνη.

Ο Γεώργιος Τερτσέτης[2] στάθηκε φυσιογνωμία παραδειγματική για το ρόλο της πνευματικής ενέργειας μέσα στην εθνική ζωή. «Ο θάνατος του Σωκράτη», το δραματικό του έργο, που θάπρεπε να διασκευαστεί και να παιχτεί σαν θέμα ιστορικό δεν είχε διαλεχτεί στην τύχη. Τον είχε τραβήξει δυνατά η ιδέα του ανώτερου πνευματικού τύπου, που πέφτει υπέρ της πολιτείας, δείχνοντας με την πράξη του, απόλυτη πειθαρχία στο Νόμο. … Αν το συναπάντημα με τον Ιταλό ποιητή Αλφιέρι, που του χρησίμεψε για να μυηθεί στην Ιταλική λογοτεχνία, σημειώνει και τη μεγάλη στροφή του πνεύματός του προς τα γράμματα, δεν του αφήνει όμως καμμιά επίδραση τέτοια, που να τον εμποδίζει να ριχτεί στην αρχαία κλασική παιδεία. Έχει κι αυτός το κοινό γνώρισμα της πλειάδας των Εφτανήσων: Ότι αγκαλιάζει το δημοτικό λόγο, θρεμμένος από την αρχαία ελληνική μάθηση.

Δουλεύει κι αυτός για το φούντωμα της δημοτικής παράδοσης, με το διάπυρο πόθο να βάλει το πνεύμα στην υπηρεσία του έθνους. Άμεση και ζωντανή επαφή με το λαό είναι το κύριο σύνθημα του μεγάλου αυτού αγώνα.
…
Αυτή την ιστορία, που είναι γεμάτος από το πνεύμα της και τα μεγάλα διδάγματά της, θα την διδάξει σε λίγο, διορισμένος από τον Καποδίστρια … στους νεαρούς ευέλπιδες της σχολής του Αναπλιού. Οιστρήλατος από πατριωτικό ενθουσιασμό, εύγλωττος όσο λίγοι, προκαλούσε θύελλες από εκδηλώσεις, όταν ανέβαινε στο βήμα να δασκαλέψει τα νιάτα. … Τότε δίνει απανωτά, χρόνο με χρόνο, τις δύο πρώτες ποιητικές του συλλογές, το «Φίλημα» και τον «Αρραβώνα», που σαν να πρόσθεταν μια καινούργια χορδή στη μόλις συγκροτούμενη νεοελληνική λύρα και που προκάλεσαν στων της καθαρευουσιάνικης στιχουργικής μακαρονοποιίας. Ακούγονταν, μέσα στις συλλογές αυτές οι χτύποι μιας ζεστής καρδιάς και συνάμα δειχνότανε μια βαθιά γνώση κι’ ένα ζωντανό αίσθημα του δημοτικού λόγου. Μπορούμε να επαναλλάβουμε γι’ αυτόν τον λόγο του Χάϊνε: «Μαθήτεψε στο στίχο για να βγει γερός πεζογράφος».

Μα πριν η ευγλωττία του πάρει το δρόμο του πεζού λόγου, άστραψε και φώτισε σαν μετέωρο την εποχή του το ήθος κι’ ο ατσαλένιος χαρακτήρας του. Να δασκαλέψεις ένα έθνος με το λόγο είναι κάτι ανώτερο. Να το κάμεις με την πράξη σου, με το παράδειγμά σου, είναι κάτι ακόμη μεγαλύτερο. Την αφορμή να λάμψει … το διαμάντι του Τερτσέτη, έδωσε η περίφημη δίκη του Κολοκοτρώνη και του Πλαπούτα.
…
Ο Τερτσέτης, με τον πρόεδρο του δικαστηρίου Πολυζωίδη, όχι μόνο αρνήθηκαν να υπογράψουν την καταδίκη του Κολοκοτρώνη και του Πλαπούτα σε θάνατο, μα και δεν ανέβηκαν στην έδρα, κατά τη στιγμή της απαγγελίας της, παρά τις λόγχες και τις κοντακιές των στρατιωτών. Ο Τερτσέτης φώναξε μπροστά στο ακροατήριο:
- Το σώμα μου μπορείτε να το κάμετε όπως θέλετε, μα το στοχασμό μου, τη συνείδησή μου ποτέ δεν θα μπορέσετε να την παραβιάσετε !
Την άλλη μέρα βούιζε τ’ Ανάπλι. …

Αλλά δεν ήταν αυτό το ηρωικό κατόρθωμα του Τερτσέτη, ότι γλύτωσε δύο κεφάλια, έστω και δοξασμένα. Ούτε ίσως ότι έσωσε την ιδέα της δικαιοσύνης. Στους δούλους Αντιβασιλείας και στο έθνος ολόκληρο είχε διδάξει έναν άλλον ηρωισμό, πιο πολύτιμο και απ’ αυτόν της μάχης: τον ηρωισμό του πολίτη.

[1] Σπύρου Μέλα, Δάσκαλοι του Έθνους, της Ακαδημίας Αθηνών, σελ. 93 κ.επ., εκδόσεις Μπίρη.
[2] Γεώργιος Τερτσέτης, 1800-1874.