Ο φωτισμός κι η δημοκρατική αυτονομία [1]
Οι Μακεδόνες, εξ άλλου, ζώντας τόσον καιρό τα πλούτη εκείνα της Ασίας και τη θαυμάσια νέα ζωή, π’ όλο και με ψηλότερα κύματα κάθε μέρα παράσερνε στις δίνες της, και τις ατέλειωτες όμως ταλαιπωρίες της στρατιωτικής υπηρεσίας, μα και τ’ ακατάπαυστο μεθύσι όλο νίκη πάνω σε νίκη, δόξας κ’ εξουσίας, είχαν πια χάσει την παλιά τους απλότητα και λιτότητα, πούταν, πριν 10 μόλις χρόνια, το περιγέλιο των αθηναίων ρητόρων. Ο ενθουσιασμός για τον Αλέξανδρό τους, που πολέμαγε πάντοτε δίπλα τους, η ακτινοβολία του ηρωισμού του, που κατάυγαζε κι αυτούς, η αίσθηση κυριαρχίας, που δυνατή τους εμφυσούσε αυτοπεποίθηση και δίψα τους γένναγε διαρκώς ανήμερη για νέα κατορθώματα – όλ’ αυτά τους κάναν να ξεχνάνε, πως πίσω στην πατρίδα μπορεί νάταν ήσυχοι αγρότες και βοσκοί. Μα κι οι βοσκοί, πάλι, στην πατρίδα, κ’ οι αγρότες, κ’ οι αστοί, θαμπωμένοι απ’ το ξαφνικό τούτο ανέβασμα της μικρής τους χώρας στον κολοφώνα τέτοιας δόξας και εγαλείου ιστορικού, άκουγαν τα θαυμαστά που διηγούνταν όσοι γύρναγαν πίσω, βλέπαν τα πλούτη της Ασίας να πλημμυράν αληθινά την Μακεδονία, και μάθαν γρήγορα να νιώθουν σαν ο πρώτος λαός του κόσμου. Το μεγαλείο της βασιλείας τους, πούταν άλλοτε τόσο κοντινή και δικιά τους, που μαζί τους ζούσε, στη χούφτα εκείνη της πατρικής τους γης, πελώριο έγινε τώρα κι απρόσιτο μακρυά στη Βαβυλώνα, τα Εκτάβανα, τη Βακτριανή, την άφταστην Ινδία.
Αλλά κ’ οι Έλληνες, οι διάσπαρτοι γεωγραφικά σε τόσους έκκεντρους κύκλους, και πολιτικά πάντα διασπασμένοι όπου και πυκνότερα συνοικισμένοι, σαν αριθμός βέβαια τί να λογαριαστούν μπρος στ’ αμέτρητα εκείνα πλήθη της Ασίας που μπήκαν στον χορό του πολέμου ; Μα πολύ περισσότερο βάρυν το καταστάλαγμα της όλης ανάπτυξης του Ελληνισμού: η παιδεία κ’ η καλλιέργειά του. Αυτής της παιδείας και της καλλιέργειας παράγωγα, στην προσωπική και την πολιτική ζωή, ήταν ο φωτισμός κ’ η δημοκρατική αυτονομία. Ο φωτισμός, μ’ όλα του τα καλά και τα κακά, την απιστία ή τη δεισιδαιμονία ή μαζί και τα δυο, είχε σπάσει την παλιά κι απλοϊκή ευσέβεια, την πίστη σ’ αιώνιες δυνάμεις και το δέος γι’ αυτές. Τα κατακάθια μόνο απόμεναν, των τελετών, των θυσιών, των οιωνοσκοπιών και μαγγανειών, που κράταγαν ακόμα συμβατικά, σαν συνήθειες. Τώρα η εξυπνάδα στη θέση της ευσέβειας, η ελαφρότητα, ο καταφερτζηδισμός, η κερδοσκοπία, και κάθε λογής ματαιοδοξία, επιδειξιομανία, επιτηδειότητα για εκμετάλλευση οποιασδήποτε ικανότητας διαθέτει κανείς, τέτοια κι άλλα παρόμοια όλο και πιο πολλά, ήταν τα κίνητρα της καθημερινής ζωής. Κ’ η δημοκρατία το πολιτικό σύστημα που πήγαινε σε τέτοια κοινωνία, καθώς τόχε κιόλας πει ο Σόλων για τους συμπολίτες του :
Χώρια ο καθένας μας, ίδια αλεπού !
Κι όλοι μαζί, κουφιοκεφαλάκηδες ! [2]
Κι όσο πλατύτερ’ αναπτύχθηκε τέτοια δημοκρατία, ελευθερία με δουλική εργασία και δούλοι για εργατική της τάξη, τόσο θράσευε και φούντωνε πιο αψύς ατομικισμός, που σκλήραιν’ ολοένα τους ανταγωνισμούς κι όλο και πιο προκλητικούς έκανε τους αδύναμους στην αδυναμία τους και πιο εγωιστές τους δυνατούς στη δύναμή τους, ώσπου έφτασε στον απόλυτο κατακερματισμό κι αλληλαχρήστευση των δυνάμεων, στην παράλυση όλων των αντίπαλων πλευρών, κ’ ήρθ’ ο Αλέξανδρος με τις νίκες του κι άνοιξε νέους δρόμους, που σε κάθ’ επιθυμία, ευφυΐα, και δύναμη, αλλά και σε κάθε πλεονεξία και παρατολμία, έδιναν απέραντη διέξοδο να ορμήσουν, ν’ αποδώσουν ωφέλιμο έργο.
[1] Ιωάννης Γουστάβος Ντρόυζεν, Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σε μετάφραση Ρ., Η. & Σ. Αποστολίδη, σ. 461-462, Ελευθεροτυπία, Αθήναι 1993.
[2] Σόλων, 11, 5-6 (West, lambi et Elegi Graeci, II, 126) : υμέων δ’ εις μεν έκαστος αλώπεκος ίχνεσι βαίνει, / σύμπασιν δ’ υμίν κούφος ένεστι νοός.
Οι Μακεδόνες, εξ άλλου, ζώντας τόσον καιρό τα πλούτη εκείνα της Ασίας και τη θαυμάσια νέα ζωή, π’ όλο και με ψηλότερα κύματα κάθε μέρα παράσερνε στις δίνες της, και τις ατέλειωτες όμως ταλαιπωρίες της στρατιωτικής υπηρεσίας, μα και τ’ ακατάπαυστο μεθύσι όλο νίκη πάνω σε νίκη, δόξας κ’ εξουσίας, είχαν πια χάσει την παλιά τους απλότητα και λιτότητα, πούταν, πριν 10 μόλις χρόνια, το περιγέλιο των αθηναίων ρητόρων. Ο ενθουσιασμός για τον Αλέξανδρό τους, που πολέμαγε πάντοτε δίπλα τους, η ακτινοβολία του ηρωισμού του, που κατάυγαζε κι αυτούς, η αίσθηση κυριαρχίας, που δυνατή τους εμφυσούσε αυτοπεποίθηση και δίψα τους γένναγε διαρκώς ανήμερη για νέα κατορθώματα – όλ’ αυτά τους κάναν να ξεχνάνε, πως πίσω στην πατρίδα μπορεί νάταν ήσυχοι αγρότες και βοσκοί. Μα κι οι βοσκοί, πάλι, στην πατρίδα, κ’ οι αγρότες, κ’ οι αστοί, θαμπωμένοι απ’ το ξαφνικό τούτο ανέβασμα της μικρής τους χώρας στον κολοφώνα τέτοιας δόξας και εγαλείου ιστορικού, άκουγαν τα θαυμαστά που διηγούνταν όσοι γύρναγαν πίσω, βλέπαν τα πλούτη της Ασίας να πλημμυράν αληθινά την Μακεδονία, και μάθαν γρήγορα να νιώθουν σαν ο πρώτος λαός του κόσμου. Το μεγαλείο της βασιλείας τους, πούταν άλλοτε τόσο κοντινή και δικιά τους, που μαζί τους ζούσε, στη χούφτα εκείνη της πατρικής τους γης, πελώριο έγινε τώρα κι απρόσιτο μακρυά στη Βαβυλώνα, τα Εκτάβανα, τη Βακτριανή, την άφταστην Ινδία.
Αλλά κ’ οι Έλληνες, οι διάσπαρτοι γεωγραφικά σε τόσους έκκεντρους κύκλους, και πολιτικά πάντα διασπασμένοι όπου και πυκνότερα συνοικισμένοι, σαν αριθμός βέβαια τί να λογαριαστούν μπρος στ’ αμέτρητα εκείνα πλήθη της Ασίας που μπήκαν στον χορό του πολέμου ; Μα πολύ περισσότερο βάρυν το καταστάλαγμα της όλης ανάπτυξης του Ελληνισμού: η παιδεία κ’ η καλλιέργειά του. Αυτής της παιδείας και της καλλιέργειας παράγωγα, στην προσωπική και την πολιτική ζωή, ήταν ο φωτισμός κ’ η δημοκρατική αυτονομία. Ο φωτισμός, μ’ όλα του τα καλά και τα κακά, την απιστία ή τη δεισιδαιμονία ή μαζί και τα δυο, είχε σπάσει την παλιά κι απλοϊκή ευσέβεια, την πίστη σ’ αιώνιες δυνάμεις και το δέος γι’ αυτές. Τα κατακάθια μόνο απόμεναν, των τελετών, των θυσιών, των οιωνοσκοπιών και μαγγανειών, που κράταγαν ακόμα συμβατικά, σαν συνήθειες. Τώρα η εξυπνάδα στη θέση της ευσέβειας, η ελαφρότητα, ο καταφερτζηδισμός, η κερδοσκοπία, και κάθε λογής ματαιοδοξία, επιδειξιομανία, επιτηδειότητα για εκμετάλλευση οποιασδήποτε ικανότητας διαθέτει κανείς, τέτοια κι άλλα παρόμοια όλο και πιο πολλά, ήταν τα κίνητρα της καθημερινής ζωής. Κ’ η δημοκρατία το πολιτικό σύστημα που πήγαινε σε τέτοια κοινωνία, καθώς τόχε κιόλας πει ο Σόλων για τους συμπολίτες του :
Χώρια ο καθένας μας, ίδια αλεπού !
Κι όλοι μαζί, κουφιοκεφαλάκηδες ! [2]
Κι όσο πλατύτερ’ αναπτύχθηκε τέτοια δημοκρατία, ελευθερία με δουλική εργασία και δούλοι για εργατική της τάξη, τόσο θράσευε και φούντωνε πιο αψύς ατομικισμός, που σκλήραιν’ ολοένα τους ανταγωνισμούς κι όλο και πιο προκλητικούς έκανε τους αδύναμους στην αδυναμία τους και πιο εγωιστές τους δυνατούς στη δύναμή τους, ώσπου έφτασε στον απόλυτο κατακερματισμό κι αλληλαχρήστευση των δυνάμεων, στην παράλυση όλων των αντίπαλων πλευρών, κ’ ήρθ’ ο Αλέξανδρος με τις νίκες του κι άνοιξε νέους δρόμους, που σε κάθ’ επιθυμία, ευφυΐα, και δύναμη, αλλά και σε κάθε πλεονεξία και παρατολμία, έδιναν απέραντη διέξοδο να ορμήσουν, ν’ αποδώσουν ωφέλιμο έργο.
[1] Ιωάννης Γουστάβος Ντρόυζεν, Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σε μετάφραση Ρ., Η. & Σ. Αποστολίδη, σ. 461-462, Ελευθεροτυπία, Αθήναι 1993.
[2] Σόλων, 11, 5-6 (West, lambi et Elegi Graeci, II, 126) : υμέων δ’ εις μεν έκαστος αλώπεκος ίχνεσι βαίνει, / σύμπασιν δ’ υμίν κούφος ένεστι νοός.
* Διαβάστε την αρχή στην ΝομοΣοφία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου